Arheologija

Karlovački vinogradi su ona tačka u prirodi koja uvek privlači čoveka k sebi i vraća ga sebi.

Na prostoru katastarske opštine Sremski Karlovci do danas je evidentirano preko 15 arheoloških lokaliteta. Mnogi od njih se nalaze upravo u Karlovačkim vinogradima i predstavlјaju kulturno-istorijsko bogatstvo koje se mora bolјe poznavati, više vrednovati i uspešnije čuvati.

Ono svedoči da je još od neolita, čovek na ovom mestu pronalazio odličan sklad geografskog položaja, blizinu reke, izvorišta vode, plodnost zemlјe, dovolјno sunca i kiše, da bi se tu uvek vraćao.

Prisustvo lјudi na području koje danas nazivamo Karlovački vinogradi, još od perioda neolita, potvrđeno je arheološkim istraživanjima Istorijsko-umetničkog muzeja (kako se između Prvog i Drugog svetskog rata zvao sadašnji Narodni muzej u Beogradu). Istraživanje je obavio Karlovčanin dr Miodrag Grbić – jedan od prvih školovanih arheologa, tadašnji kustos Muzeja. U svom rodnom gradu, na lokalitetu/potesu Karaš i mestu zvanom Đubrik, Grbić je vršio manje sondažno iskopavanje u dva maha (1927. i 1928. godine). Otkrio je ostatke neolitskog naselјa sa poluzemunicama, datovanog u period poznog neolita, Vinča–Pločnik D fazu, odnosno sredinu V milenijuma pre Hrista.

Zanimanje za arheologiju u Sremskim Karlovcima je postojalo i ranije. U nedostatku odgovarajućih udžbenika istorije i učila za praktičnu nastavu Velika pravoslavna gimnazija karlovačka počela je da prikuplјa starine – numizmate i arheološke predmete kako bi se učenicima na lak način približila prošlost. Fond zbirki je znatno uvećan krajem XIX veka kada su profesori i đaci Gimnazije prilikom čestih izleta u karlovačka polјa, prikuplјali i evidentirali površinske arheološke nalaze, što se može smatrati prvim rekognosciranjem (doduše amaterskim).

Na istom lokalitetu gde je prva iskopavanja sprovodio dr Miodrag Grbić, na mestu zvanom Laka staza, manje sondažno istraživanje preduzeo je Muzej grada Novog Sada 1989. godine. Tada su takođe otkriveni ostaci stambenih objekata – masivni komadi kućnog lepa sa manjim kamenim blokovima kao podupiračima konstrukcije, podnice peći sa delovima urušenih kalota, kao i obilјe pokretnog materijala: fragmenti ručnih žrvnjeva, okresano i glačano kameno oruđe (sečiva, strugači, sekire, dleta, batovi), alatke od kosti i rožine (motike, šila, udice, harpuni), tegovi kao i obilјe keramičkog materijala (najzastuplјenije su zdele).

Kontinuitet lјudskog prisustva na području Karlovačkih vinograda potvrđen je i u periodu bronzanog doba. Nekoliko slučajno otkrivenih predmeta sa lokaliteta Krivac hronološki se može opredeliti upravo u to razdoblјe. To su sekira ili „kelt“, bodež, urna i terakota u obliku kornjače, koji su atribuirani u prvi milenijum pre Hrista.

U neposrednoj blizini Karlovačkih vinograda su i danas delimično vidlјivi ostaci rimskog puta koji je u II veku prolazio i povezivao Singidunum (Beograd) sa Mursom (Osijek). O tome je svedočio epigrafski spomenik evidentiran u Sremskim Karlovcima, (uzidan kao spolija u jednu kuću u višem delu grada), obzirom da se u antičko doba ova teritorija nalazila na liniji rimskog limesa, između dva utvrđenja – Cusum-a  (Petrovaradin) i Acimincum-a (Stari Slankamen).

Sa obližnjeg lokaliteta Krivac potiču dva rimska krčaga datovana u period III-IV veka (otkrivena 1890.) a evidentirani su i ostaci rimske stražare – specule i dvoslivne grobnice zidane opekama. Takve grobnice nalažene su i na drugim mestima u karlovačkom ataru, što ukazuje na postojanje rimskih imanja i vila rustika, čiji su vlasnici tu sahranjivani, poput lokaliteta na potesu Remetica (uz potes Krivac) gde su otkriveni ostaci rimskih grobnica u vidu sarkofaga i dvoslivnih grobnica ozidanih opekama.

U bližoj okolini Karlovačkih vinograda, u Čortanovačkoj šumi, nalaze ostaci manjeg rimskog utvrđenja Herculum. Iako se vino na ovim prostorima verovatno pilo i pre Rimlјana, sa njihovim dolaskom, na padinama Fruške gore a koju su Rimlјani nazivali Alma mons, plodna planina, počinje razvoj vinogradarstva.

I posle pada Rimskog carstva, život na području Karlovačkih vinograda se ne zaustavlјa. Povodom otkrića i devastiranja skeletnih grobova na pozajmištu ilovače za karlovačku Ciglanu „Stražilovo“, u blizini tri visoka humkasta uzvišenja, zvana Tri babina guza, arheolozi Muzeja grada Novog Sada su, obilazeći lokalitet 1978. godine, zabeležili ostatke uništenih skeleta.

Prema tvrdnji tadašnjih očevidaca, reč je o više od desetak grobova ukopanih u les, sa pokojnicima koji su bili orijentisani u pravcu jug-sever (sa glavom na jugu). U jednom od grobova bile su sahranjene dve odrasle individue. O grobnim prilozima nema podataka tako da se ne može pouzdano hronološki opredeliti (način sahranjivanja upućuje na sarmatske grobove).

Tokom Srednjeg veka Sremski Karlovci i čitava Fruška gora nalazili su se u sastavu Ugarske kralјevine. Sremski Karlovci su u tom periodu bili poznati pod imenom Karom i pripadali su vlastelinskoj porodici Batori. Po predanju, srpski kralј Dragutin je imao posede u Sremu ali se najverovatnije radi o selu Debrc na Savi, jer se u Srednjem veku donjim Sremom smatrala Mačva i delovi Kolubare i Tamnave koji su pripadali Ugarskoj. Arheoloških artefakata za taj period nema u većem broju ali se na potesu Matej, jugoistočno od sadašnjeg kopa ciglane, nalazi lokalitet iz poznog srednjeg veka. Zahvalјujući i nastojanjima udruženja Karlovački vinogradi, ovaj lokalitet koji se nalazi u obuhvatu budućeg kopa ciglane, biće istražen po propisanim zaštitnim arheološkim iskopavanjima.

Bogato arheološko nasleđe Karlovačkih vinograda nesumnjivo obuhvata i potonje vekove, period Otomanskog carstva i Habzburške monarhije, tokom kojih je na ovom prostoru održan kontinuitet, kako prisustva lјudi, tako i vinogradarstva.